Cây giống Cúc hoa vàng

QUY TRÌNH NUÔI TRỒNG CÂY CÚC HOA VÀNG

(Chrysanthemum indicum L.)

Tên khao học: Chrysanthemum indicum L.

Họ thực vật: Họ Cúc (Asteraceae)

Tên gọi khác: Kim cúc, Hoàng cúc, Cam cúc, Cúc tiến vua

Bộ phận sử dụng: Hoa mới nở, phơi sấy khô

Mục tiêu: Đạt hoạt tính dược liệu cao, năng suất bình quân đạt khoảng: 36.000 kg/ha  sản phẩm tươi.

Phần 1. Giới thiệu chung

1.1. Đặc điểm hình thái

Cây thảo, sống hàng năm hay sống dai, cao 20 – 50 cm. Thân mọc thẳng, nhẵn, có khía dọc. Lá mọc so le, hình bầu dục, chia nhiều thùy sâu, mép có răng cưa, nhọn không đều, mặt trên màu lục đen sẫm, mặt dươi nhạt, cuống lá ngắn có tai ở gốc. Cụm hoa mọc thanh đầu trên một cuống dài ở ngọn thân hoặc kẽ lá, đường kính 1-1,5cm, tổng bao lá bắc là những vảy thuôn dài, mép khô; hoa ở ngoài hình lưỡi nhỏ màu vàng; hoa ở giữa hình ống, không có mào lông, tràng hoa hình ống ngắn hơn tràng hình lưỡi, có thùy tam giác nhọn và cũng có màu vàng. Quả bế, mùa hoa quả: Tháng 10 – 12 dương lịch.

1.2. Điều kiện sinh thái

 Cây ưa sáng và ưa ẩm, thường được trồng ở vườn, công viên hoặc trên cánh đồng với mục đích sản xuất dược liệu. Cây ra hoa nhiều hàng năm, hiếm có hạt. Mùa đông có hiện tượng rụng lá hoặc hơi tàn lụi. Chính lúc này người ta thường cắt bỏ  phần thân cành, giữ lại dốc để tái sinh hoặc làm giống trồng vào mùa xuân năm sau (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

1.3. Phân bố

Cúc hoa vàng có nguồn gốc ở vùng Đông Á; Trung Quốc và Nhật Bản; được trồng làm thuốc và làm cảnh ở Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản,Việt Nam, Lào, Thái Lan và Ấn Độ. Ở Việt Nam, cúc hoa vàng được trồng từ lâu đời. Hiện nay có nhiều ở Hưng Yên, Hải Dương, Bắc Ninh, Hà Nội và một số tỉnh khác ở phía bắc.

1.4. Hoạt tính dược liệu

Cúc hoa vàng chứa: Tinh dầu (có các thành phần alpha- pinen, beta- pinen, sabinen, myrcen…; sesquiterpen: angeloyl cumambrin B, arteglasin A, angeloylajadin…; carotenoid (chrysanthemoxanthin); flavonoid; acid amin; các thành phần khác gồm: vitamin A, indicumenon, beta- sitosterol…

Công dụng: Ích phế, bổ thận, kiện tỳ, dưỡng vị, thanh nhiệt, mát gan, hạ hỏa, sáng mắt, giải độc, tăng miễn dịch….

Dùng chữa các chứng: Ho suyễn, di tinh, đới hạ, tiêu khát, tiêu chảy lâu ngày, kém ăn (kim cúc sao cám tăng tác dụng kiện tỳ vị), cảm lạnh, hoa mắt, chóng mặt, nhức đầu, đau mắt đỏ, mờ mắt, thoái hóa hoàng điểm, tăng huyết áp, mụn nhọt sưng đau.

Phần 2. Kỹ thuật trồng

2.1. Chọn vùng trồng

+ Chọn vùng đất phù hợp với vùng sinh thái của cây. Những vùng đất cao không ngập nước, đủ ánh sáng, độ ẩm, đất tơi xốp, pH 5,8-6,8.

+ Vùng đất trồng Cúc hoa vàng không bị ô nhiễm kim loại nặng, hóa chất độc, không có các loại vi sinh vật gây hại, có nguồn nước sạch.

2.2. Giống và kỹ thuật nhân giống

Cây Cúc hoa vàng có thể nhân giống bằng hạt, nhân giống invitro hoặc giâm cành.

Đối với cúc hoa vàng sử dụng phương pháp nhân giống vô tính là chính, còn phương pháp nhân giống hữu tính không thuận tiện do thu hoạch hạt cúc khó khăn, đa số cúc lại không có hạt, nên cách này chỉ áp dụng để lai tạo giống mới.

+ Nhân giống bằng nuôi cấy in vitro: Mẫu đoạn thân được tiến hành khử trùng và thực hiện các bước nhân giống: Tái sinh chồi, nhân nhanh chồi và tạo cây hoàn chỉnh. Cây cao 10- 15 cm, bộ rễ khoẻ mạnh, phát triển; Cây giống đang sinh trưởng, phát triển tốt, không mang mầm bệnh; Tuổi cây giống 3 tháng tính từ khi ra ngôi đến khi xuất vườn.

+ Nhân giống bằng giâm cành: Hom được cắt vào buổi sáng, chiều dài hom từ 5-10 cm, mỗi hom có từ 3-4 mắt mầm, hom cắt không bị dập nát, trầy sát vỏ hom, cắt bỏ 2/3 phiến lá trên hom. Hom cắt xong nhúng vào chậu nước cho tươi rồi mới đi giâm hom.

+ Tiêu chuẩn cây giống:

- Tiêu chuẩn cây giống: Độ tuổi cây trong vườn ươm nếu trời ấm từ 12-15 ngày, nếu trời lạnh từ 18-20 ngày; chiều cao cây: 10-15cm; đường kính cổ rễ: 2,5-4mm; có 6-8 lá thật. Cây phải khỏe mạnh, không dị hình, ngọn phát triển tốt, không có biểu hiện nhiễm sâu bệnh hại.

2.3. Thời vụ trồng

Mùa trồng tốt nhất là tháng 5 – 6. Sau 4 – 5 tháng bắt đầu thu hoạch. Tùy theo sự chăm sóc mà thu hoạch được nhiều hay ít đợt.

2.4. Đất trồng và kỹ thuật làm đất

Cúc là cây trồng cạn, không chịu được ngập úng, do đó đất trồng phải cao ráo tơi xốp, thoát nước tốt. Đất thích hợp cho sự phát triển của cây cúc là đất thịt nhẹ, đất pha sét, đất đỏ bazan,...có độ pH khoảng từ pH = 5,8 – 6,8, độ dẫn điện khoảng từ 0,8 – 1mS/cm cho cây con và khoảng từ 1,2 - 1,5mS/cm cho cây lớn.

Công việc làm đất phải được tiến hành ngay sau khi phát dọn thực bì xong, làm đất phải trước lúc trồng 15- 30 ngày, cày sâu 35-45 cm, bừa nhỏ mịn, khử tuyến trùng bằng Ethoprophos 10% (2-3 kg Mocap hạt/1000m²), khử vi khuẩn bằng calcium hypochlorite (3 kg/1000m²)

Lên luống cao 20-25cm, rò rãnh 1,2m, bề mặt luống bằng phẳng, tưới ẩm trước khi trồng cây.

2.5. Mật độ, khoảng cách trồng

Để thu được nhiều hoa trên cành, trồng với khoảng cách là: 10 x 16cm hoặc 12 x 16 cm, mật độ 40.000 – 45.000 cây/ha.

2.6. Phân bón và kỹ thuật bón phân

- Nhu cầu phân bón cho cây Cúc hoa vàng /ha như sau:

+ Phân chuồng hoai mục: 40.000 kg

+ Phân hữu cơ vi sinh: 12.000 kg

 Bón lót: Toàn bộ phân chuồng, và 4.000 kg phân hữu cơ vi sinh

 Bón thúc: năm thứ nhất: 4.000 kg phân hữu cơ vi sinh; năm thứ 2: 4.000 kg phân hữu cơ vi sinh

Lưu ý: Không bón phân lúc sáng sớm vì cây còn ướt dễ gây cháy lá, không bón vào buổi trưa nắng. Nên bón vào lúc 7 giờ đến 9 giờ sáng, những ngày đầy đủ ánh sáng. Sau khi bón song cần tưới nước đẫm để cây có thể hấp thu phân bón. Rải phân bón bằng tay nhưng không để phân rơi trên lá, trên ngọn vì phân sẽ làm cây bị cháy lá và cháy ngọn, nếu tưới nước không kịp thời sẽ bị cháy lá.

2.7. Kỹ thuật trồng và chăm sóc

 Kỹ thuật trồng: Không nên trồng quá cạn hoặc quá sâu: Lấp khoảng 2/3 bầu đất là thích hợp, khi trồng cây yêu cầu phải đặt cây vuông góc với mặt đất.

+Tưới mặt: dùng vòi hoặc bình ô doa để tưới, chỉ tưới đủ ẩm, không nên tưới đẫm nước (dùng cho cây mới trồng).

+ Tưới rãnh: Cho nước ngập 2/3 rãnh, để 1-2 giờ sau đó rút nước đi (tưới khi trời khô hanh, cây trồng được 10-15 ngày).

2.8. Phòng trừ sâu bệnh

- Các loại sâu hại chính là: Bọ trĩ (Frankliniella sp.), Nhện đỏ (Tetranychus urticae), Ruồi đục lá (Liriomyza sp.), Rệp hại hoa cúc (Myzus percicae), Sâu xanh da láng (Spodoptera exigua),  Sâu khoang (Spodoptera litura fabricius),  Sâu xanh (Helicoverpa armigera hb),..

Biện pháp phòng trừ: Vệ sinh đồng ruộng để hạn chế nơi trú ẩn của  trưởng thành. Điều tra sâu bệnh trên đồng ruộng định kỳ 1-2 lần/tuần, nếu phát hiện phải phun thuốc kịp thời; che lưới côn trùng, cửa ra vào phải đóng kín nhằm không cho bướm bay vào nhà kính.

 Chú ý phòng trừ khi cây ngắt điện sau 1 tuần và giai đoạn cây có nụ vì lúc này bướm bay vào nhà kính nhiều do mùi của cây tiết ra mạnh hơn so với các giai đoạn phát triển khác.

 Khi bị sâu hại, dùng tay để bắt hoặc sử dụng thuốc Karate 2,5 EC, Supracide 40ND, Pegasus 500 SC, Supathion 40 EC... để phòng trừ.

 - Các loại bệnh thường gặp là: Bệnh rỉ sắt (Puccinia sp.), Bệnh lở cổ rễ ( Rhizoctonia  solani), Bệnh mốc xám (Botrytis cineraria), Bệnh héo vàng (Fusarium oxysporum), Bệnh phấn trắng (Oidium chrysanthemi )….Có thể phòng trừ bằng thuốc Topsin M-70 WP, Score 250ND, Anvil 5 SC, Roval WP...

2.9. Thu hoạch và bảo quản

Thu hái: Thu hoạch vào đầu tháng 10 cho đến tháng 2 năm sau. Khi hái cần chọn những đóa nguyên vẹn, màu tươi sáng, thơm. Không hái cả cành, cuống và lá là loại tốt. 

Sơ chế: Hoa cúc vàng sau khi thu hái về đem quây cót rồi sấy khô. Có thể sấy bằng điện hoặc phơi nắng, cứ 5 đến 6kg hoa tươi thu được 1kg hoa khô. 

Bên cạnh đó, chúng ta cũng có thể sử dụng hoa tươi. Đây là những bông hoa mới chớm nở, hái về. Sau đó đem phơi nắng nhẹ hoặc phơi trong râm.

Bảo quản: Cúc hoa vàng là một loại dược liệu dễ bị mốc, mọt. Do vậy, hoa không nên phơi nắng nhiều vì dễ làm mất hương vị, làm nát cánh hoa và biến đổi màu. Hơn nữa, không nên sấy quá nóng, chỉ nên đem hong gió cho khô để không bị ẩm.

2.10. Chất lượng dược liệu

Dược liệu Cúc hoa vàng phải khô và độ ẩm<12%. Không lẫn đất cát và các tạp chất khác, có độ dài 0,5-1 cm. Cúc hoa vàng khô có màu vàng đẹp, có mùi thơm đặc trưng của giảo cổ lam và không bị nấm mốc.